Plzeň - Díky, Ameriko! Památník osvoboditelů
je památník připomínající osvobození města Plzně americkou armádou v květnu 1945.
Základní kámen budoucího pomníku byl položen v roce 1990, k odhalení díla došlo dne 6. května 1995. Památník má podobu dvou žulových pylonů opatřených děkovnými nápisy v češtině a angličtině, před kterými se nachází kruhová deska s reliéfní mapou Evropy, na které je vyznačen postup amerických vojsk na evropském bojišti 2. světové války. Památník Díky, Ameriko!, spolu s blízkým pomníkem generála Pattona, jsou každoročně v květnových dnech místy pietních a vzpomínkových aktů.
První pokus o vztyčení památníku americkým osvoboditelům Plzně se uskutečnil krátce po skončení druhé světové války. V roce 1946 byla uspořádána výtvarná soutěž, ve které byl vybrán návrh akademického sochaře Oskara Kozáka. Základní kámen památníku byl položen ještě téhož roku, další stavbu však zhatil nástup komunistů k moci. Po únoru 1948 byla historie "upravena". Ideologie hlásala, že Československo osvobodila Rudá armáda /tak nám to jako žákům osmileté školy sdělovala "soužka" učitelka při dějepisu, ale my všichni jsme věděli, že lže, protože naše rodiče měli fotografie z osvobozování Plzně vojáky z USA a Belgie, Ukrajinci (Tataři ani jiní barbaři) tu s výložkami CA nebyli (to až v srpnu 1968, ale to už byla jiná historie). Když jeden můj spolužák přinesl fotky z května 1945 do školy, bylo zle a on nakonec skončil jako bednář v pivovaru, nic jiného mu soudruzi dělat nedovolili/.
O vzniku památníku se krátce mluvilo v roce 1968, brzy poté v roce 1969 po nástupu husákovské normalizace po „bratrské internacionální pomoci vojsk Varšavské smlouvy“ se na vybudování památníku muselo zapomenout (zejména po srpnových událostech 1969 – plánovaný prostor pro vybudování památníku bedlivě „střežily“ zejména lidové milice a když někdo na místo položil květiny, „měl problém“ a bdělí soudruzi z milicí květiny zpravidla kopáním do nich "uklidili").
Po listopadových událostech roku 1989 občané, kteří přes 40 let nemohli uctít památku svých osvoboditelů, požadovali na dávno známém místě „U Práce“ vybudovat důstojnou připomínku na osvobození české Plzně dne 6. května 1945 (Američané přicházeli ze západu na území naší bývalé republiky, ale zde na konci války – v Sudetech – žilo převážně německé /nepřátelské/ obyvatelstvo. Plzeň byla prvním velkým městem, kde lidé své osvoboditele vítali.
- 1 mrtvý - Pfc. Robert L. Ifland (nar. 20. září 1914) byl 6. května 1945 těžce zraněn při postupu na Plzeň během dobývání německého opevněného bodu v obci Bdeněves, severozápadně od Plzně, následujícího dne zranění podlehl. Dne 23. června 1945 za hrdinství obdržel druhé nejvyšší americké vojenské vyznamenání Distinguished Service Cross (DSC).
- 17 zraněných
Celkové ztráty 16. obrněné divize byly od 17. dubna 1945 do konce války takové:
- 5 mrtvých, z nichž 4 padli (KIA - Killed in action), 1 zemřel na zranění (DOW - Died of wounds)
- 28 zraněných, z nichž 1 na zranění zemřel, 14 se vrátilo zpět do služby.
Základní kámen budoucího památného místa byl položen v květnu 1990 za účasti tehdejšího prezidenta Václava Havla a americké velvyslankyně v ČSFR Shirley Temple-Blackové. V roce 1993 proběhla architektonická soutěž na podobu pomníku. Na výsledné podobě památníku (po sporech o jeho podobě) se podíleli zejména Jan Soukup (podoba pylonů) a František Bálek (bronzové prvky). Celé dílo je oficiálně považováno za kolektivní anonymní práci. Památník byl slavnostně odhalen v květnu roku 1995 při oslavách 50. výročí osvobození Plzně americkou armádou.
Celkem brzy se však objevil nečekaný problém: žula pocházející z lomu Řásná u Mrákotína, ze které byly zhotoveny pylony, se ukázala jako silně nekvalitní. V pylonech se časem objevily trhliny a v roce 2016 dospěla situace do stavu, kdy nebylo možné vyloučit zřícení svrchní části jednoho z pylonů. Bylo proto rozhodnuto poškozené pylony odstranit a nahradit je novými, kvalitními. Proto byla vybrána žula z lomu Carrieres Plo v městečku Saint Salvy de la Balme v jižní Francii. Památník byl po opravě znovu odhalen veřejnosti v květnu 2018.
Památník se nachází na plzeňské křižovatce U Práce (název je vžitý mezi Plzeňany od dob, kdy zde sídlila redakce novin „PRÁCE“. Památník, ležící asi 350 metrů od náměstí Republiky (centra města s katedrálou svatého Bartoloměje s nejvyšší českou věží vysokou 102,26 metru) je orientován západo-východně. Dva žulové pylony mají čtvercovou základnu o straně 1,1 metru a výšku 6,65 metru. Každý váží 22 tun. Na levém pylonu (při pohledu od západu) je znak 16. obrněné divize armády USA a nápis "THANK YOU AMERICA! ON MAY 6TH 1945 THE CITY OF PLZEŇ WAS LIBERATED BY THE U.S. ARMY.", na pravém pylonu pak český lev a nápis "DÍKY, AMERIKO! DNE 6. KVĚTNA 1945 MĚSTO PLZEŇ BYLO OSVOBOZENO AMERICKOU ARMÁDOU." Na západní dlažbě před oběma pylony se nachází velká bílá pěticípá hvězda, do jejíhož středu je vsazena kruhová bronzová deska s reliéfní mapou Evropy (viz výše), Po obou bocích hvězdy stojí vlajkové stožáry. Na východní straně památníku jsou schůdky, pod kterými je umístěna vodní fontána.